De Oude Calixtus: hartslag van Grolle, door de eeuwen heen

In het hart van Groenlo staat de Oude Calixtuskerk. Ze torent boven de Markt uit en vormt al eeuwen het middelpunt van geloof, geschiedenis en ontmoeting. Wie de kerk nadert, voelt dat deze muren meer hebben meegemaakt dan de meeste mensenlevens. De Oude Calixtus is geen gewoon gebouw — ze is het geheugen van Grolle. Sinds 2025 is de kerk bovendien de thuisbasis van het Nationaal Museum Tachtigjarige Oorlog, waarmee ze opnieuw een plek van verhalen en verbinding is geworden.

Middeleeuwse wortels

De geschiedenis van de kerk begint rond 1234, toen op deze plek een eerste stenen kerk van tufsteen werd gebouwd. Dat was in een tijd dat Groenlo nog een kleine handelsnederzetting was. De eenvoudige zaalkerk werd in de 15e en vroege 16e eeuw vervangen door het huidige imposante bouwwerk.
De Oude Calixtus werd een laatgotische pseudo-basiliek: een driebeukige kerk waarbij het middenschip net iets hoger is dan de zijbeuken. De bouw duurde decennia. Eerst werd het koor vernieuwd, daarna volgden schip, zijbeuken en gewelven. De muren zijn voornamelijk van baksteen, maar bevatten delen tufsteen en Bentheimer zandsteen — materialen die nog steeds zichtbaar zijn. De westtoren, vermeld in 1371, is het oudste deel. Hij stond oorspronkelijk los van het schip, maar werd later ingebouwd. De toren diende eeuwenlang als oriëntatiepunt voor reizigers en als symbool van status: een teken dat Grolle een stad van betekenis was. Nog altijd is dat zichtbaar in het landschap. Wie vanuit Ruurlo Groenlo binnenrijdt via de Ruurloseweg, ziet de toren al van verre opdoemen. De weg lijkt er bijna naartoe te wijzen. Alsof de stad destijds bewust zo is vormgegeven — met de kerk als middelpunt en baken dat bezoekers welkom heet.

Oorlog en wederopbouw

Door de eeuwen heen heeft de Oude Calixtus de stormen van de geschiedenis doorstaan. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd Groenlo meermaals belegerd. De kerk fungeerde als uitkijkpost en opslagruimte. Toen prins Frederik Hendrik in 1627 de stad veroverde, werd de Calixtus overgedragen aan de protestanten. De katholieken weken uit naar Zwillbrock, net over de grens, tot ze in 1908 hun eigen basiliek konden bouwen.
In 1836 sloeg de bliksem in de toren. De spits brandde af, het orgel verwoestte en de klokken smolten. Toch werd de toren hersteld, met een nieuwe houten spits. De zwaarste klap kwam echter in 1945, toen de oorlog Groenlo bereikte. Een bom beschadigde de kerk zwaar; delen van de zuidbeuk stortten in. Na de bevrijding volgde een grote restauratie (1946–1953). In 1953 werd de toren herbouwd en opnieuw voorzien van een houten spits. Sindsdien siert die weer het stadsbeeld van Groenlo.
Tijdens latere onderhoudswerkzaamheden in 1957 werd in de zuidmuur van de kerk een klein nisje ontdekt, waarin schedels waren ingemetseld. Volgens lokale overlevering diende dit mogelijk als herdenkingsplek of als symbool van vergankelijkheid — memento mori, een middeleeuwse waarschuwing dat het leven eindig is.

Symbolen in steen

Wie goed kijkt, ziet dat de Oude Calixtus vol zit met stille symbolen.

• Schedels in de muur
  Bij de noordelijke ingang zijn vier schedels in nisjes gemetseld. Ze dienden als herinnering aan de vergankelijkheid van het leven — memento mori. Zulke symbolen waren in de middeleeuwen bedoeld om kerkgangers te herinneren aan hun sterfelijkheid en aan het eeuwige leven dat daarop volgde.

• Grafzerken van Bentheimersteen
  De vloer van de kerk ligt vol zware grafzerken, sommige nauwelijks nog leesbaar. Hier rusten generaties Grollenaren: dominees, bestuurders, ondernemers en gewone burgers.

• Fresco’s en schilderijen
  Aan de noordwand van het koor kwamen bij restauraties oude fresco’s van apostelen tevoorschijn. Ook het schilderij van de Grolse vierling uit 1648 is bijzonder: vier kinderen die kort na hun geboorte overleden, precies in het jaar dat de Vrede van Münster de Tachtigjarige Oorlog beëindigde.

• Het doopvont
  Het middeleeuwse doopvont staat nog altijd in de kerk. Eeuwenlang werden hier kinderen gedoopt — een tastbare herinnering aan de kringloop van het leven.

Het kerkhof rond de kerk

Rondom de Oude Calixtus ligt een kleine begraafplaats, al ruim een eeuw niet meer in gebruik. Toch ademt ze nog altijd geschiedenis. Hier liggen mensen die ooit het gezicht van Groenlo bepaalden:

• Dominee Heringa, bekend om zijn maatschappelijke inzet;

• De familie Van Dissel-Le Normand, met een gietijzeren praalgraf;

• De ondernemersfamilie Lasonder, met hun familiekelder.

Ooit was het kerkhof een besloten hof, omzoomd met hagen en bomen. Later raakte dat karakter verloren, maar bij recente herinrichtingen is geprobeerd die beslotenheid terug te brengen. Nieuwe lindebomen, lage hagen en smalle paden herstellen de rust en waardigheid van de plek.
Het is een bijzondere gewaarwording om er te wandelen: tussen namen en jaartallen die stil getuigen van de eeuwenlange band tussen stad en kerk.

Van gebedshuis naar cultuurhuis

In de tweede helft van de 20e eeuw liep het kerkbezoek terug en werd het onderhoud te kostbaar. Toch wilde men het gebouw behouden. In 2007 volgde een zorgvuldige herbestemming. De Oude Calixtus werd verbouwd tot een multifunctioneel gebouw voor concerten, lezingen, tentoonstellingen en evenementen.
Het koor bleef gereserveerd voor erediensten van de protestantse gemeente, gescheiden door een glazen wand. Zo kreeg de kerk een nieuwe toekomst, zonder haar verleden te verloochenen.

Nationaal Museum Tachtigjarige Oorlog

Sinds 2025 is de Oude Calixtus het hart van het Nationaal Museum Tachtigjarige Oorlog (NMTO). Bezoekers beginnen hun route in het oude stadhuis aan de Markt en lopen vandaar naar de kerk. Binnen, tussen gewelven en grafstenen, vertellen multimediale opstellingen het verhaal van de Nederlandse opstand, de belegeringen van Grolle en het dagelijks leven in de 16e en 17e eeuw.
De keuze voor de Oude Calixtus is logisch: de kerk stond hier al tijdens de oorlog en zag de stad overgaan van Spaans naar Staats, van katholiek naar protestants. Nu krijgt dat verleden een stem en een gezicht.
Het museum maakt van een eeuwenoud monument een levende verteller van de geschiedenis. Zo blijft de kerk betekenisvol — voor inwoners én bezoekers uit het hele land.

De kerk in de stad

De Oude Calixtus staat letterlijk in het hart van Groenlo. De Markt, de basiliek, het stadhuis en de oude vestingwerken liggen allemaal binnen een paar minuten lopen. Daardoor is de kerk niet alleen een monument, maar ook een natuurlijk oriëntatiepunt.
Bij evenementen zoals de Slag om Grolle vormt de kerk vaak het decor of het vertrekpunt. De ruimte wordt ook gebruikt voor concerten, lokale herdenkingen en culturele bijeenkomsten. Zo blijft de kerk verbonden met het leven in de stad — zoals ze dat al eeuwen is.

Persoonlijke blik

Wanneer ik in de avond bij de kerk sta, tussen de zerken en het zachte licht op de bakstenen muren, voel ik de tijd vertragen. Elke steen lijkt een verhaal te dragen. De toren, gehavend en hersteld, symboliseert de veerkracht van Groenlo. Als fotograaf probeer ik dat gevoel te vangen: de stilte, de geschiedenis, de trots. De Oude Calixtus is voor mij niet alleen een kerk, maar een hartslag. Een plek waar verleden en heden elkaar ontmoeten — en waar iedere Grollenaar, even stilstaand, iets van zichzelf terugvindt.

Tip insturen

Naam* E-mail* Jouw tip* Foto (optioneel, JPG/PNG/WEBP, max 6 MB)

Verstuur tip

Door te versturen ga je akkoord dat we je tip beoordelen en eventueel contact opnemen.

💡 Als jouw tip waardevol is, kan de redactie deze ook meenemen in een regulier nieuwsbericht.